CÂY MÍA TRONG TÍN NGƯỠNG THỜ CÚNG NGÀY TẾT CỦA NGƯỜI VIỆT

Trong tâm thức người Việt, hình ảnh cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh hay cả thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ đã trở thành những biểu tượng không thể quên khi nhắc đến ngày tết cổ truyền dân tộc.

Nhưng trong ký ức tuổi thơ của nhiều người hay ngay cả bây giờ chắc hẵn hình ảnh cây mía bên bàn thờ tổ tiên cũng không hề xa lạ. Tục thờ mía trong ngày tết có từ bao giờ quả là một ẩn số khó trả lời đối với lớp người hậu sinh như chúng ta. Nhưng có lẽ nguồn gốc của tín ngưỡng này ít nhiều gắn liền với văn hóa nông nghiệp của người Việt từ xa xưa. Tạm gác lại nguồn cội của nó, điều mà chúng tôi muốn hướng đến ở bài viết này là giúp mọi người hiểu thêm về những ý nghĩa mà cha ông ta gửi gắm vào tín ngưỡng thờ cúng cây mía ngày tết.

Mỗi khi tết đến - xuân về, bên cạnh mâm ngũ quả tượng trưng cho âm dương - ngũ hành, các gia đình người Việt thường tìm và chọn mua lấy hai cây mía thật to, thật thẳng để dựng hai bên bàn thờ tổ tiên. Cây mía được chọn để thờ phải được giữ nguyên tán lá, gốc rễ, róng (đốt, có nơi còn gọi là lóng) phải đều và nhất là không được sâu.

Ý nghĩa đầu tiên của việc thờ cúng cây mía trong ngày tết của người Việt là "sự nối kết". Cây mía giống như một biểu tượng của sự giao hòa trời - đất, kết nối hai thế giới âm - dương. Tán lá tượng trưng cho mây, trời. Gốc rễ tượng trưng cho đất, cho gốc cội gia đình. Những róng mía lúc này như những nấc thang nối liền đất - trời, âm - dương dẫn đón linh hồn tổ tiên từ trên trời trở hạ giới về sum vầy cùng cháu con trong những ngày đầu tiên của năm mới.

Theo quan niệm của người Việt, cây mía còn là "vật bất li thân" trong hành trình tổ tiên trở về trời sau ba ngày tết sum vầy cùng cháu con dưới hạ giới. Trong lễ "tiễn ông vãi" (thường được tổ chức vào ngày mùng 3 tết), con cháu sẽ chọn những sản vật là thành quả lao động trong năm cũ dâng lên gia tiên. Lúc này mía trở thành "đòn gánh" chuyên chở những sản vật ấy. Dọc đường đi không tránh khỏi những tà ma, cô hồn tranh cướp những tài sản con cháu đã dâng tặng tổ tiên, cây mía bây giờ là thứ vũ khí gần gũi nhất đánh đuổi tất cả. Có khi trên hành trình đôi chỗ gặp những khúc sông vắng không cầu, không đò... mía lại trở thành những cây cầu để lộ trình của tổ tiên được thuận lợi.

Một điều trong bất kỳ tín ngưỡng thờ cúng nào, người Việt đều hướng đến đó chính là sự nguyện cầu. Khi chọn cây mía làm sản vật thờ cúng, cha ông ta đã gửi vào đó những ước mong gắn liền với đặc trưng vốn có của nó. Mía vốn là sản phẩm nông nghiệp mang lại vị ngọt cho cuộc sống. Bởi vậy, điều đầu tiên mà người Việt hướng đến đó chính là nguyện cầu một năm mới với sự ngọt ngào, may mắn. Mía còn thể hiện sự vươn lên mạnh mẽ, sự rắn chắc. Thế nên nó còn gửi gắm ước nguyện được vươn cao đến sự thành công và mong cầu sức khỏe...

Những gì mà người Việt gửi vào tín ngưỡng thờ cúng cây mía ngày tết mà chúng tôi đề cập ở trên chắc hẵn là chưa đủ đầy. Lí do là ở chỗ do quan niệm của từng người, từng vùng miền đôi chỗ có khác nhau. Tuy nhiên chừng ấy cũng đủ thấy sự phong phú và những nét đẹp tâm linh trong văn hóa tết cổ truyền dân tộc Việt Nam.

Đối với người Việt Nam, mỗi sản vật được chọn để dâng lên bàn thờ gia tiên đều hàm chứa trong đó những ý nghĩa. Việc cây mía được sử dụng trong nghi lễ thờ cúng trong ngày tết cổ truyền là một trường hợp như vậy. Không chỉ là sản vật dâng cúng gia tiên, cây mía trong thờ cúng ngày tết đã trở thành một biểu tượng văn hóa tâm linh của người Việt. Bởi vậy khi những giá trị hiện đại đang dần len lỏi vào mọi khía cạnh của cuộc sống thì nó cần phải được lưu giữ để hương vị ngày tết cổ truyền dân tộc càng trở nên đậm đà...

• ThS. Vũ  Xuân Triệu - Phạm Thị Suốt, tapchihuongviet.eu