Mô hình kinh tế Đức và những bài học cho kinh tế thế giới

Bản chất của mô hình kinh tế Đức có nguồn gốc khá sâu xa khiến cho việc mô phỏng lại nó là điều không hề đơn giản.

Từ Đức, thế giới có thể học được nhiều điều về cách tái định hình nền kinh tế, song bản chất của mô hình kinh tế Đức có nguồn gốc khá sâu xa khiến cho việc mô phỏng lại nó là điều không hề đơn giản.

Có mặt trên khắp đất nước và vận hành bền bỉ thầm lặng, những công ty gia đình như Beckoff được xem là những “người hùng dấu mặt” của nước Đức, đem lại vị thế nhà sản xuất và xuất khẩu hàng đầu cho quốc gia này.

Nhờ Beckoff, Đức trở thành một điểm sáng hiếm hoi trong bức tranh kinh tế ảm đạm bao trùm các quốc gia phát triển. Trong cuốn “Những năm đại thắng: Nhờ đâu nước Đức có được tương lai xán lạn”, Dirk Heilmann dự báo đến năm 2030, Đức sẽ trở thành cường quốc giàu có nhất thế giới tính theo thu nhập bình quân đầu người. 

Sự ghen tỵ và ganh đua

Song thành công cũng không đồng nghĩa với sự ái mộ toàn cầu. Nỗ lực cứu trợ đồng euro của Đức bị chỉ trích tại nhiều quốc gia châu Âu như một chính sách khổ hạnh o ép sự phát triển kinh tế.

Những tờ báo lá cải Hy Lạp mô tả chân dung thủ tướng Angela Merkel trong bộ quân phục phát xít Đức. Năm 2010, bà Christine Lagarde, lúc đó còn là bộ trưởng tài chính Pháp và giờ đã là chủ tịch quỹ tiền tệ thế giới IMF, đặt ra câu hỏi: liệu mô hình kinh tế phụ thuộc vào xuất khẩu của Đức có “bền vững”?   

Tuy nhiên, Đức vẫn là tấm gương mẫu mực cho nhiều quốc gia khác. Bộ trưởng giáo dục Tây Ban Nha tỏ rõ sự quan tâm tới “hệ thống kép” trong đào tạo nghề ở Đức, kết hợp giữa việc dạy học trên lớp và kinh nghiệm làm việc thực tế.

Đức có thể duy trì được thị phần hàng đầu của mình trên thương trường thế giới, với năng lực sản xuất tăng trưởng nhanh gấp đôi sản lượng toàn cầu.

John Cridland, giám đốc Liên hiệp công nghiệp Anh quốc bày tỏ mong muốn nước Anh có được những mô hình kinh tế như khối Mittelstand (tức là có được những doanh nghiệp như Beckoff).

Trong chiến dịch tranh cử mới của mình, Tổng thống Pháp Sarkozy thể hiện sự triệt để trong việc học tập nước Đức: “Đức ưu tiên tới việc làm, việc làm và việc làm. Nếu điều đó áp dụng được cho họ, tại sao với chúng ta lại không”. 

Nhưng liệu mô hình kinh tế Đức có dễ “bắt chước”. Những tập đoàn như Beckoff mang những tham vọng toàn cầu, song bản sắc kinh doanh của họ lại bắt rễ sâu trong văn hóa nội địa. Họ ngoái đầu nhìn lại cũng nhiều như tiến lên phía trước.

Nước Đức đã tái cấu trúc và tái đồng bộ mô hình kinh tế của mình trong những năm gần đây. Song có lẽ, bản sắc cố hữu làm nên bộ khung cho mô hình này không hề dễ sao chép.

Những sự điều chỉnh

Nền “kinh tế thị trường phối kết hợp” của Đức đã đứng vững qua những chế độ chuyên chính, chiến tranh, các cuộc cách mạng và cả sự toàn cầu hóa trong dòng lịch sử. Ông Werner Abelshauser, một nhà lịch sử về kinh tế tại đại học Bielefeld cho hay, nó đề cao sự tín nhiệm dựa trên nền tảng rằng không ai có thể “tận dụng tối đa tự do của mình” với việc ôm trọn mọi thứ. 

Thái độ tin tưởng và tinh thần hợp tác có thể được xem là những phẩm chất mang tính dân tộc, nhưng bản chất của nó bắt rễ điển hình từ văn hóa địa phương. Trước sự hợp nhất thành một quốc gia độc lập dưới thời Bismarck, các tỉnh lị, công quốc và lãnh địa của Đức được cai quản bới các vị thống chế rất chuyên tâm phát triển nền công nghiệp cục bộ.  

Tính tập hợp của nền kinh tế đã trở thành một phần trong sự thành công hiện nay của nước Đức. Trong danh sách 100 cụm kinh tế hàng đầu châu Âu xét theo quy mô, mức độ chuyên hóa và phân vùng tại các “khu vực năng động sáng tạo”, có 30 cụm nằm ở Đức.

Đức cũng thử nghiệm mô hình sản xuất đạt chuẩn theo phong cách Hoa Kỳ trong và sau thế chiến II, thể hiện qua việc Đức thu nhận những nhân công không lành nghề đến từ Thổ Nhĩ Kì và nhiều quốc gia khác. 

Chú trọng vào đào tạo

Markus Miele, một quản đốc phân xưởng tại Mittelstand nói mấu chốt của thắng lợi không nằm ở việc tối đa lợi nhuận ngắn hạn, mà là phải nhắm tới mục tiêu “ta muốn trở nên như thế nào khi trao công ty vào tay các thế hệ kế cận”.

Có lẽ, thành công của Berkoff chính là nhờ vào đội ngũ công nhân lành nghề mà nước Đức đào tạo nên. Khoảng một nửa số học sinh tốt nghiệp trung học Đức theo học các khóa đào tạo ngành nghề trong 344 lĩnh vực, từ nghề thuộc da cho tới kĩ thuật viên nha khoa.

Rất nhiều khóa học là do các liên hiệp, hiệp hội của giới sử dụng lao động đứng ra tổ chức. Chính quyền trung ương và địa phương cũng mở các trường học giúp những người học việc có thể thu nhận được những lý thuyết cần thiết. Các phòng công nghiệp và thương mại tổ chức các bài thi. Với hệ thống giáo dục đào tạo kép như thế này, Đức tự hào có mức thất nghiệp trong thanh niên rất thấp (chỉ 8.2% so với con số 50.5% của Tây Ban Nha).     

Biết người biết ta

Nhiều công xưởng trong khối Mittelstand sản xuất các mặt hàng độc quyền nhóm và giành được ưu thế trên thị trường giúp giảm bớt số đối thủ cạnh tranh. Tập đoàn Beckoff xây dựng mạng lưới kinh doanh và điều hành riêng biệt, lệ thuộc rất ít vào các nhà buôn, đây là điểm khác biệt của công ty so với các đối thủ cạnh tranh đến từ ngoài nước Đức. 

Thành công còn đến từ cái gọi là “giá trị tích hợp gia tăng”, trong đó sản phẩm cuối cùng mới là thứ mà người dùng mong đợi hơn là sự kì vọng từ những gì làm nên sản phẩm đó.

Tư vấn viên Karl Lichtblau đến từ hãng IW Consult cho biết: “Mọi công xưởng ở Trung Quốc có thể làm nên các bộ phận máy móc công nghiệp, nhưng không làm nên được cả một hệ thống tích hợp chúng”.

Ông Beckoff hãnh diện: “Chúng tôi thành công bởi chúng tôi có những công ty đứng sau sản xuất và những công ty phía trước đón chào”. Ông cũng khuyên các chính trị gia: đừng có phá vỡ mạng lưới kinh tế này. Nhưng bên cạnh thành công, liệu Đức còn có bài học nào để các quốc gia khác rút kinh nghiệm.

Trên thực tế, nền tảng thành công của nước Đức không thật sự vững chắc. Ôtô, máy móc, thiết bị điện tử và hóa chất đóng góp hơn một nửa số mặt hàng xuất khẩu nước này, và xuất khẩu lại chính là nhân tố quyết định cho sự phát triển kinh tế Đức từ năm 2001 tới 2007.

Những người lạc quan cho rằng Đức có thể duy trì được thị phần hàng đầu của mình trên thương trường thế giới, với năng lực sản xuất tăng trưởng nhanh gấp đôi sản lượng toàn cầu.

Song, đây cũng là một canh bạc lớn đối với nền kinh tế. Nhân công phân bổ trong các ngành sản xuất thực chất chiếm ít hơn 1/5 tổng lượng nhân công cả nước.

Nhìn vào một thực tế không hào nhoáng, những định hướng dịch vụ phi xuất khẩu của Đức đang ở trong tình cảnh khá ảm đạm. Ngành dịch vụ cằn cỗi đang làm suy yếu đi các nguồn thu nhập và đầu tư. OECD dự đoán rằng cùng với sự già đi của dân số, tiềm năng phát triển của Đức sẽ suy sụp, xuống dưới 1% vào năm 2020.

Ông Tilford, trung tâm cải cách châu Âu (CER), cho hay: “Vấn đề cơ bản là phải nâng cao năng suất khối ngành dịch vụ và cùng với đó là gia tăng mức tiền lương”. 

Đức đã có thể làm được nhiều hơn thế để đáp ứng những nhu cầu nội địa. Việc bãi bỏ các quy định đối với các ngành nghề dịch vụ sẽ giúp thúc đẩy hiệu quả và đầu tư.

Những rào cản việc làm đối với phụ nữ, bao gồm những khoản thuế và chế độ phúc lợi không mang tính khích lệ cùng với sự thiếu hụt hệ thống nhà trẻ nên được sớm khắc phục.

Ông Tilford cũng khá “kinh ngạc” trước việc một quốc gia đạt thặng dư tài khoản vãng lai nhiều như Đức lại vẫn khăng khăng với các chính sách cân bằng ngân sách.

• DVT