“Cơn đại hồng thủy” do cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu tạo ra đã khiến không ít tờ báo lâm vào cảnh phá sản nhưng có nhiều vị tổng biên tập cho rằng đó là một cuộc “thanh lọc” cần thiết của tự nhiên.
Báo chí thế giới đã và đang thoát khỏi cơn đại hồng thủy này bằng cách trở nên tinh nhuệ hơn và tập trung hơn.
Trở về từ… khủng hoảng
“Báo in sẽ vẫn sống và sống lâu hơn so với sự tưởng tượng của mọi người rất nhiều”, Mathias Dopfner, ông chủ của tập đoàn truyền thông Axel Springer (Đức) tuyên bố. Mới đây nhất, Axel Springer – công ty mẹ của 2 tờ báo lớn và có ảnh hưởng lớn nhất nước Đức là Bild và Die Welt – đã công bố kết quả kinh doanh quý tốt nhất trong lịch sử tồn tại của mình. Lợi nhuận mà các tờ báo này mang về trong quý vừa qua đã tăng tới 27% và là tiền đề quan trọng để hãng đẩy nhanh công cuộc mở rộng kinh doanh sang Ba Lan. “Nếu ai đó nói báo in đang khủng hoảng thì tôi lại thích khủng hoảng”, ông Dopfner nói.
Việc cả Bild và Die Welt đều công bố lợi nhuận cao kỷ lục khiến không ít người ngạc nhiên. Cách đây một năm, bầu không khí của làng báo toàn cầu còn vô cùng ảm đạm đến nỗi bất cứ một giải pháp để “sống sót và duy trì sự tồn tại” cho các tờ báo nào đưa ra cũng chỉ nhận được sự nghi ngờ. Không ai có thể phủ nhận độc giả ngày nay, đặc biệt là giới trẻ hầu hết chỉ đọc báo trên mạng Internet. Thị trường quảng cáo thậm chí cũng bị tấn công bởi hàng triệu website cho phép đăng tin rao vặt miễn phí. Đó là những đòn quá mạnh đánh vào ngành công nghiệp báo in, nơi chi phí cố định vẫn ở mức rất cao khiến người ta không thể không nghĩ đến “ngày tàn của báo in”.
Ở những số liệu thống kê khác, “nỗi đau” này thậm chí còn lớn hơn mức mà các nhà phân tích có thể dự đoán. Theo Hiệp hội báo chí Hoa Kỳ (NAA), lượng quảng cáo trên cả báo in và báo điện tử đã giảm tới 35% trong năm 2009. Lượng phát hành cũng sụt giảm đến mức đáng phải báo động khẩn. Nhưng rốt cuộc, các tờ báo in ở Mỹ vẫn tồn tại đến tận giờ này mặc dù có một số ít đã phải nhờ cậy đến sự hỗ trợ của luật phá sản. Dù tổng doanh thu sụt giảm nhưng các công ty báo chí Mỹ như McClatchy (công ty mẹ của 30 tờ nhật báo, hoạt động trên 15 bang của nước Mỹ với tổng lượng phát hành gần 3 triệu bản/ngày) vẫn có thể duy trì được tỷ lệ lợi nhuận, thậm chí giá trị của một số công ty hiện nay đã cao gấp 10 lần so với quý đầu của năm 2009.
Những giải pháp
Tăng giá bán là một trong những giải pháp đã tỏ ra có hiệu quả nhưng hầu hết các tờ báo đã lựa chọn chính sách “thắt lưng, buộc bụng” như cắt giảm chi tiêu, cắt giảm quỹ lương của nhân viên, cắt giảm mức chi nhuận bút… Trong năm 2009, McClatchy đã giảm tới 25% quỹ lương. Một số tờ báo còn phải đóng cửa các văn phòng đại diện, đề nghị phóng viên nghỉ việc không lương. Các nhà phân tích cho rằng đây là một biện pháp có phần hơi đau đớn nhưng khôn ngoan. Tại Gannett, một công ty đang sở hữu 46 tờ báo, người ta lựa chọn giải pháp sa thải phóng viên và mua lại một số tin từ tờ USA Today, một tờ báo của chính phủ. Một nhóm các tờ báo của bang New Jersey còn quyết định liên kết với nhau để làm các bài viết dạng phóng sự hay bình luận.
Bên cạnh giải pháp sa thải nhân viên và giảm gánh nặng cho quỹ lương, thay đổi cách viết, cách trình bày và thay đổi giấy in để cắt giảm chi phí cố định cũng là một cách được rất nhiều tờ báo áp dụng. Người ta tìm mọi cách để giảm lượng văn phòng phẩm tiêu thụ hàng tháng, các bài báo được yêu cầu viết ngắn đi, các trang báo được chuyển sang dạng khổ nhỏ hơn, giấy mỏng hơn… và kết quả là chi phí cố định ảnh hưởng đến giá thành sản xuất của một tờ báo đã được giảm đi tới 40%. Với những “độc chiêu” này, các tòa soạn báo trở nên rất tự tin vì họ chỉ phải đối mặt với một nguy cơ duy nhất: giá giấy in báo tăng.
Khủng hoảng nên sinh ra… lá cải?
Tại các thị trường mới nổi, thật khó để tìm thấy dấu hiệu của một cuộc khủng hoảng trong ngành báo in. Ở Braxin, tổng lượng báo chí phát hành đã tăng thêm khoảng 1 triệu bản trong vòng 10 năm qua và hiện đạt khoảng 8,2 triệu bản mỗi ngày. Trong thời kỳ khủng hoảng, doanh thu từ quảng cáo trên báo chí Braxin cũng chỉ có sự dao động nhẹ. Đâu là động lực cho báo chí Braxin? Một số ý kiến cho rằng, sự gia tăng ngày càng nhanh của tầng lớp trung lưu – những người có thu nhập dồi dào và ổn định, thích đọc những tờ báo giá rẻ đầy rẫy những vụ án và ảnh người đẹp mặc bikini đang nuôi sống lĩnh vực báo chí nước này.
Còn nhớ, năm 2003, chỉ có 3 trong tổng số 10 tờ báo hàng đầu của Braxin là “báo lá cải” nhưng hiện nay, con số này đã là 5. Người ta gọi đó là sự chuyển mình theo nhu cầu của độc giả. “Lá cải hóa” đang trở thành một xu thế toàn cầu bất chấp sự phản đối của báo chí “nghiêm túc và đề cao trách nhiệm công dân” vẫn còn rất mạnh mẽ. Các tờ báo đang ngày trở nên phân hóa rạch ròi hơn và “chiều lòng độc giả” hơn. Thay vì cố gắng mang cả thế giới đến với càng nhiều độc giả càng tốt, họ lại chọn giải pháp tập trung vào một phân khúc độc giả nhất định. Câu hỏi được ưu tiên hàng đầu hiện nay của các tổng biên tập là: Đâu là thế mạnh của tờ báo và cần phải đầu tư bao nhiêu vào lĩnh vực này?
Thách thức vẫn còn đó
Tại Mỹ, nhiều tờ báo giờ đây chỉ tập trung đưa tin địa phương và thể thao, bỏ trống toàn bộ các mảng còn lại cho những ông lớn như AP. Jim Chisholm, một chuyên gia phân tích báo chí khẳng định, trong khủng hoảng, các tờ báo nhỏ ở địa phương đã tìm được cách giải thoát tốt hơn các tờ báo lớn. Thực tế này đã xuất hiện ở nhiều quốc gia trong đó có cả nước Mỹ.
Sự chuyển hướng và chuyên biệt hóa nội dung còn giúp cho nhiều tờ báo chuyển sang khai thác xu hướng “số hóa báo chí”. Khi smartphone hay các thiết bị điện toán cá nhân như iPad ngày càng phổ biến, nhu cầu đọc báo trên đó cũng xuất hiện ngày càng nhiều. Các tờ báo có nội dung chuyên biệt sẽ dễ dàng hơn trong việc tạo lập kênh thu nhập kép tức vừa bán báo theo cách truyền thống vừa thu phí trên các phiên bản điện tử.
Tuy nhiên, sự thoát nạn của báo in vẫn chưa thực sự được đảm bảo. Dẫu vậy, cuộc khủng hoảng kinh tế vừa qua cũng cho thấy báo in vẫn có khả năng thích nghi với sự thay đổi khá tốt. Nếu họ vẫn tiếp tục giữ được “phong độ” như thế, tương lai vẫn nằm trong tay họ.
