Cuộc đời đổi thay"Tres digiti scribunt et totum corpus laborat:" - "Ba ngón tay viết nhưng cả cơ thể làm việc", các tu sĩ Trung Cổ đã biết kêu ca ở cái thời chưa có máy photocopy hay máy in nên suốt ngày phải gù lưng sao chép sách vở cho thư viện dưới ánh nến. Mắt mờ, tay mỏi, lưng đau, gáy nhức. Song nếu ai không rõ nguồn gốc tiếng La Tinh thì ắt sẽ tưởng đó là câu than phiền của học sinh lớp 1 hôm nay lần đầu tiên phải học cầm bút.
Ngay cả khi chúng ta không nhất thiết phải mờ mắt mỏi gáy thì các thầy cô cũng nhận ra rằng trẻ con hôm nay bấm tin nhắn SMS nhanh hơn viết chữ. Thời buổi bây giờ, ai cần ghi chép gì dọc đường thì rút máy Blackberry. Sếp lười ký thì thư ký đã có dấu khắc sẵn hoặc chữ ký điện tử trong computer. Có cần chúc nhau sinh nhật thì chỉ cần tìm bưu thiếp điện tử (e-card) có sẵn trên mạng rồi điền tên tuổi vào. Thậm chí nhiều gia đình không có cả hộp thư, vì từ mấy câu chào ở nơi nghỉ mát đến thư tình hôm nay đều ở dạng e-mail...
Ngày nay trẻ con học viết khác với cách đây chỉ vài năm, căn bản vì công năng và vị thế của chữ viết tay đã thay đổi hẳn. Liệu chiều hướng đó tốt hay xấu, có nhiều ý kiến trái chiều và xin nhường cho các nhà sư phạm luôn thích tranh luận. Nhưng xu hướng tương tự như từ đĩa hát bằng bột than ép, lên đĩa vinyl, rồi dần bị thay thế bằng CD, DVD hay đĩa blue-ray thì chắc không sao cản nổi.
Vẫn sự việc ấy, nhưng người thì than khóc cho một nét văn hoá tàn lụi, kẻ khác cho rằng chữ viết chỉ là một công cụ ước lệ để truyền tin và phải thay đổi theo thói quen do kỹ thuật mới đem lại. Chỉ cần ngó lại vài năm thì thấy bàn phím ngày càng thông dụng hơn. Trong cuộc sống công việc, không còn ai viết công văn chỉ thị hay bản thảo bằng tay nữa.
Ai còn cầm bút?Quả thật, nếu như các bậc lớn tuổi còn quen nhận ra bạn bè qua nét chữ thì giới trẻ ngày nay hầu như đã mất thói quen đó. Ở các nước Tây Âu, pháp luật chỉ còn bắt viết bằng tay một thứ văn bản duy nhất - đó là di chúc, nếu người viết lười ra công chứng. Thậm chí sinh viên cũng đem cả laptop lên giảng đường, vì trong khi giáo sư giảng bài thì một trợ giảng đưa ngay bài thuyết trình tốc ký lên mạng, chỉ việc tải xuống dùng. Trước đây, ai trả tiền bằng thẻ tín dụng thì phải ký hoá đơn, hôm nay bấm mã số PIN vào máy thu ngân là đủ.
Ở trường phổ thông Comenius thuộc bang Hessen (Đức) một giáo viên hỏi lên Bộ Văn hoá là điểm chữ đẹp bị loại khỏi chương trình từ bao giờ, và câu trả lời không làm mấy ai ngạc nhiên: ở một nước nổi tiếng về lề luật như Đức mà các công chức Bộ Văn hoá không thể tìm ra chỉ thị bỏ chấm điểm chữ đẹp từng được ban ra ở thời điểm nào, vì đã quá lâu rồi. Câu hỏi tương tự được gửi tới bang Nordrhein-Westfalen và được trả lời ngắn gọn: hình như là năm 1980!
Lena Queen , một nhà nghiên cứu chữ viết nổi tiếng nhận định: con người đã ngấy chủ nghĩa tập thể và muốn tìm ra một sự riêng tư, song chính bàn phím lại gây ra sự "đụng hàng" khủng khiếp nhất vì nó huỷ diệt nét cá tính nổi bật mà con người muốn vươn tới. Mấy ai còn nhớ ngày xưa trong lĩnh vực điều tra hình sự còn có nghề xem chữ luận ra tính cách, một trong những nghề bị sự phát triển của kỹ nghệ computer xoá sổ.
Một cuộc khảo cứu tại Anh cho thấy kết quả mà ai cũng biết, tuy không biết chính xác con số cụ thể, đó là thế hệ trẻ ngày càng sử dụng nhiều phương tiện internet. Trong khi khoảng 61% lớp người trên 65 tuổi ở Anh biết dùng đến phương tiện mạng thì 95% thế hệ từ 15 đến 24 mất hẳn thói quen dùng giấy mực.
Ai cũng than phiền là trao đổi thư từ kiểu viết tay truyền thống quá chậm chạp và phiền phức, thậm chí giới khoa học còn dự đoán là khả năng điều kiện vận động của tuỷ sống con người đã giảm thiểu trong những năm qua; con người không chỉ viết kém đi, mà còn kém nhận dạng chữ viết hơn trước. Hậu quả này kéo theo hậu quả khác: ai lười viết và thấy chữ mình xấu đi, người ấy cũng không muốn bắt người khác đọc chữ của mình.
Chưa đủ, ngay cả trong giới viết bằng bàn phím cũng có sự chuyển biến lớn: trong khi e-mail chiếm nửa số lượng giao dịch thư từ thì nói chung thanh thiếu niên lại dần bỏ viết e-mail để chuyển sang nhắn tin SMS hay chat, nói cách khác là hoạt động truyền thông ngày càng bị rút gọn và nén gọn hơn. Phải chăng con người sống ngày càng gấp gáp và không đầu tư thì giờ vào những bức thư dây cà dây muống như xưa?
Lena Queen cũng dự đoán rằng ở thời đại sống gấp này, con người trở nên thiếu kiên nhẫn. SMS hay chat biểu thị mong đợi nhận được câu trả lời thật nhanh, và thứ câu cú cộc lốc ấy ngày càng làm cho ngôn ngữ viết giống với ngôn ngữ nói hơn - một sự bần cùng văn hoá viết.
Và sự cô đơn?Dần dần, đến hoá đơn cũng không cần ký nữaVẫn chưa hết: sự xuất hiện của điện thoại rẻ tiền qua mạng (skype, Y!Voice) hay Voice-chat trên các cổng Facebook hay Yahoo! đang có nguy cơ đẩy lùi e-mail, hệt như mới đây e-mail bóp chết thư từ viết tay và các trạm bưu điện kinh điển.
Song điều để các nhà xã hội học quan tâm không chỉ là tình hình lao đao của ngành bưu chính, mà là các phương tiện truyền thông mới rõ ràng đã gây ra một số tác hại nhãn tiền. Con người thu mình vào cõi cô đơn trên mạng, vì mọi quan hệ online đều chỉ là ảo, kể cả hình ảnh hay tiếng nói qua webcame cũng chẳng thể thay thế cho một cuộc đàm đạo tay đôi bên ấm trà. Lời tỏ tình qua SMS chỉ là một cái vỏ suông không hồn, và mọi "user" bị cào bằng thành cái thực thể có nick name, mờ nhạt về vị thế xã hội, thậm chí cả giới tính.
Giao lưu qua mạng có một chất lượng khác hẳn so với tiếp xúc bằng xương bằng thịt. IQ ngày càng lấn lướt EO. Tựa như câu chuyện phù thuỷ và âm binh - không ai muốn hoặc có thể quay lại với giấy bút để xoá sổ e-mail, và cũng chẳng ai muốn trở về thời hồng hoang không có internet, song liệu con người có biết cách trấn áp được mặt trái của thời đại kỹ trị do chính mình tạo ra?
Chính bàn phím lại gây ra sự "đụng hàng" khủng khiếp nhất vì nó huỷ diệt nét cá tính nổi bật mà con người muốn vươn tới. Trong khi các nhà khoa học và nhất là giới sư phạm còn chưa ngã ngũ thì nhiều trường phổ thông trên thế giới đã bỏ chấm điểm viết chữ đẹp, vì dù muốn hay không thì cũng khó phủ nhận thực tế là bàn phím máy vi tính hay điện thoại di động ngày càng chiếm thế thượng phong. Vậy là một nét văn hoá sẽ vĩnh viễn tàn lụi sau sự thịnh vượng của Internet?
