Trên và dưới

Thử đúc kết lại những răn dạy đạo lý làm người của ông cha ta, quả là cả một kho báu để lại cho con cháu. Ví như về chuyện có trên, có dưới. Các cụ dạy phải “kính trên nhường dưới”, “kim chỉ phải có đầu”, rồi “ăn cơm phải biết trở đầu đũa”, trên ra trên, dưới ra dưới, không thể quân hồi vô phèng...

- Còn có câu “cha nào con nấy”. Là cha mẹ phải làm gương cho con cái, anh chị nêu gương cho em. Tôn ti, nền nếp từ trong nhà mới ra tôn ti trật tự ngoài xã hội. Thầy phải làm gương cho trò, quan làm gương cho dân. Hễ “thượng bất chính” thì “hạ tắc loạn”.

- Xưa thế nào thì nay cũng vậy. Nghe đâu, một huấn luyện viên đội karatedo ở Nghệ An vừa bị bắt vì mua bán ma tuý. Rồi cựu huấn luyện viên, hiện là trưởng ban tổ chức thi đấu đã thay mặt cầu thủ lên “dạy dỗ” khán giả bằng nắm đấm.

- Chuyện “thượng bất chính” trong thể thao ở ta đâu có hiếm. Trong môn thể thao vua, bóng đá không hiếm những “ông vua con” chực leo lên khán đài “tay bo” với khán giả hoặc rủ rê họ “đấu võ” tay không.

- Kể ra thì có người lại “kết tội”: Sao không nhìn vào điều tốt mà cứ bới xấu ra. Thế nhưng nếu không chịu nhìn thẳng vào cái xấu để thấy thực trạng chẳng hay ho gì của mình, thì làm sao kịp giật mình mà sửa.

- Đương nhiên, những chuyện “thượng” không nghiêm, không minh trong thể thao hoặc trong một số vụ việc mà cả xã hội đều biết và đã được luật pháp nghiêm trị cũng chỉ là những “con sâu làm rầu nồi canh”.

- Ai chả biết vậy! Khổ nỗi, vớt hết sâu ra thì nồi canh vẫn còn dư vị “mùi” sâu rất khó nuốt. Thế nên,để xứng đáng làm người bề trên, ngồi trên hay đứng trên một nhóm người hay cả trăm người là cực khó.

- Ngay như tôi đây, lắm khi nghĩ làm cha, làm ông, làm cán bộ quèn cũng thấy khó nữa là. Cứ tưởng mình nói gì, làm gì thì đều đúng, đều hay, đều tốt cả. Chẳng biết lắng nghe, chẳng biết con cháu, người xung quanh nghĩ về mình, nói về mình như thế nào... thế là hỏng.

- Bên Tây có câu “Chiếc áo không làm nên thầy tu”. Tuổi tác hay địa vị, chiếc ghế mình được ngồi không làm nên giá trị đích thực. Bởi vậy có câu “trên bảo dưới không nghe”.

- Dưới kính trọng trên là ở cái đức, sau đó mới đến kính phục ở cái tài. “Chữ Tâm kia mới bằng ba chữ Tài” là thế. Tôi với ông thì tài cán nỗi gì, cố mà giữ lấy chữ Tâm, chữ Đức để phúc cho con cháu.